Czym jest Enriched Air Nitrox?

Enriched Air Nitrox, NITROX, EAN…

O co tu chodzi? Enriched Air Nitrox, EAN, NITROX… można się pogubić od tych wszystkich nazw. Faktycznie tak jest. Na początku przygody z kursami nurkowymi, można się nie źle zakręcić z całym nowym nazewnictwem.

Ale spokojnie, za chwilę sam przekonasz się, że wcale to nie jest takie trudne na jakie wygląda. W tym artykule chciałbym Ci wyjaśnić, czym właściwie jest mieszanina oddechowa typu nitrox. Jakie są korzyści z używania takich mieszanek oraz w jaki sposób są one wytwarzane. Gotów? W takim razie zaczynamy.

Nitrox, Enriched Air Nitrox lub EAN, Oxygen Enriched Air są nazwami tożsamymi. Służą one do oznaczania mieszanek oddechowych o zwiększonej zawartości tlenu. Jak zapewne wiesz albo właśnie sobie przypomniałeś, w powietrzu atmosferycznym mamy około 21% tlenu 78% azotu, a 1% to inne gazy. Do różnego typu nurkowań używana się mieszanek o różnym poziomie zawartości tlenu. Inny będzie dla nurków rekreacyjnych, a inny dla nurków technicznych.

Oznaczenie butli z nitroxem

Nitrox dla osób, które nie posiadają odpowiedniego przeszkolenia stanowi poważne zagrożenie dla życia i zdrowia. Tlen pomimo tego, że jest dla nas życiodajny, jego nadmiar nie jest dla nas wskazany. W nurkowaniu mamy do czynienia z tlenem, który wdychamy pod zwiększonym ciśnieniem. I to właśnie, zwiększone ciśnienie parcjalne tlenu jest dla nurków największym zagrożeniem. O ciśnieniu parcjalnym za chwilę powiemy sobie więcej. Teraz skupmy się na oznaczeniu butli, która zawiera nitrox.

Wszystkie butle nurkowe, które posiadają mieszankę oddechową inną niż powietrze, powinny być specjalnie oznakowane. Działanie takie ma zapobiegać omyłkowemu wzięciu butli przez nurka. Dla nitroxu przyjęło się stosować oznaczenia w kolorze zielono – żółtym. Najlepiej jest, jeśli butla jest koloru żółtego, wtedy już z daleka widać, że jest ona wypełniona wzbogaconym powietrzem.

Jeżeli nie mamy butli w kolorze żółtym, powinniśmy nakleić na niej dużą zieloną etykietę z żółtą ramką, we wnętrzu której widnieje napis Enriched Air Nitrox lub NITROX. Napis powinien być w kolorze żółtym lub białym. Ważne jest to aby naklejka była duża, wyraźna, widoczna z każdej strony przez wszystkich nurków. Taką właśnie etykietę możesz zobaczyć poniżej.

Ok, omówiliśmy sobie w jaki sposób powinna być oznaczona butla z Enriched Air Nitrox dla innych nurków, to teraz powiedzmy sobie jakie informacje powinna zawierać dla użytkownika. Na poniższym obrazku możesz zobaczyć jak wygląda profesjonalna etykieta znamionowa. W praktyce często spotyka się zamiennik w postaci srebrnej taśmy. Tak, dokładnie, srebrnej taśmy typu power tape. Jest ona oczywiście dużo tańsza dlatego cieszy się bardzo dużą popularnością wśród nurków.

Etykieta informacyjna dla gazu Nitrox

Przystępujemy w takim razie do omówienia informacji, które również powinny się znaleźć na butli nurkowej z Enriched Air Nitrox.

• Fill date: data napełnienia/sporządzenia mieszanki
• Ogyxgen %: zawartość procentowa tlenu w mieszance
• Bar/PSI: ciśnienie gazu w butli
• Max. Depth: maksymalna głębokość na którą można zanurkować na danej mieszance tzw. MOD ( maximum operating depth)
• Analyzed by: dane osoby która analizowała mieszankę po jej przygotowaniu
• Diver: imię nurka, który będzie korzystał z tej mieszanki

Teoretycznie informacje umieszczone na tej etykiecie są bardzo dobre. W praktyce jednak, jeżeli stosujemy po prostu kawałek taśmy przeważnie umieszczamy na niej imię nurka, MOD oraz zawartość procentową tlenu w mieszance. To czego uczymy na kursie Enriched Air Nitrox to między innymi dokonanie poprawnej analizy mieszanki. Do tego celu służy analizator tlenowy, który jest w stanie podać nam dokładną zawartość procentową tlenu w analizowanym gazie. Warto zaznaczyć, że każdy nurek powinien obowiązkowo i samodzielnie dokonać analizy gazu przed rozpoczęciem każdego nurkowania.

Co to jest MOD (Maximum Operating Depth)?

MOD, Maximum Operating Depth czyli maksymalna głębokość operacyjna. Jest to maksymalna głębokość dopuszczalna dla danej mieszkanki oddechowej. MOD określa głębokość podawaną w metrach, dla której ciśnienie parcjalne tlenu osiąga maksymalną dopuszczalną wartość, która nie powoduje zatrucia tlenowego. W nurkowaniu rekreacyjnym dopuszczalna maksymalna wartość ciśnienia parcjalnego tlenu wynosi 1.4 ATA dla zwykłego (rekreacyjnego) nurkowania oraz 1.6 ATA dla przystanków dekompresyjnych.

MOD można obliczyć wykorzystując poniższy wzór:

Obliszając MOD zawsze należy kierwać się zasadą konserwatyzmu i przyjmować wartość mniejszą od dopuszczalnej. Dlatego też, dla wszystkich naszych obliczeń oraz na w trakcie kursu Enriched Air Nitrox, przyjmujemy maksymalną wartość tlenu na poziomie 1.4 ATA. Większa wartość na poziomie 1.6 ATA jest stosowana w sytuacjach awaryjnych lub podczas przystanków dekompresyjnych.
Tym samym, maksymalna głębokość operacyjna, czyli nasz MOD dla konkretnych mieszani będzie wyglądał następująco:

Mieszanina oddechowa	MOD (1.4 ATA)	MOD (1.6 ATA)
Powietrze (21%)	56 m.	66 m.
NITROX 32%	33 m.	40 m.
NITROX 36%	28 m.	34 m.
NITROX 50%	18 m.	21 m.
Tlen 100%	4 m.	6 m.

Z jakim nitroxem mogę nurkować rekreacyjnie?

Zgodnie ze standardami PADI, maksymalna zawartość tlenu w mieszance oddechowej może wynosić 40%. Jest to limit, który obowiązuje nurków rekreacyjnych. Uprawnienia do nurkowania na nitroxie możesz uzyskać na kursie nurkowania PADI Enriched Air Nitrox. Kurs ten, przeprowadzamy w naszej szkole nurkowania w Krakowie. Jest to stosunkowo łatwy kurs, jednak wymaga przyswojenia sporej dawki wiedzy. Kurs ten możesz zrobić w ciągu jednego, dwóch dni. Po jego ukończeniu, jako nurek rekreacyjny, będziesz mógł swobodnie korzystać z benefitów nurkowania na nitroxie. Jakie gazy będą dostępne dla Ciebie po tym kursie? Wszelkie mieszanki nitroxowe o zawartości tlenu w przedziale 22% – 40%. W praktyce jednak najczęściej będziesz mógł spotkać się z EAN32 oraz EAN36.

Czy to jednak oznacza, że nie będę mógł używać innego rodzaju nitroxów? O mniejszej lub większej zawartości tlenu? Spokojnie, dostaniesz taki nitrox jaki tylko będziesz chciał. Oczywiście jeśli będzie się mieścił we wspomnianych wcześniej normach. Jednak w zdecydowanej większości przypadków będziesz musiał na niego nieco dłużej poczekać lub zamówić odpowiednio wcześniej.

Moim zdaniem, dobrze jest przyjąć zasadę wcześniejszego zamawiania nitroxu. Pewnie zastanawiasz się po co miałbyś to robić? Z prostego powodu: nie zawsze w centrum nurkowym jest osoba uprawniona do nabijania butli z nitroxem. Chyba nie chciałbyś przyjechać na nurkowanie i usłyszeć, że Twój plan nurkowy nie zostanie zrealizowany z uwagi na brak odpowiedniego gazu? Nie wiem jak Ty, ale ja zdecydowanie się na to nie piszę. Dzięki takiemu postępowaniu, zawsze będziesz miał nitrox. I to dokładnie taki jaki będziesz potrzebował na dany moment. Aczkolwiek i tutaj wszystko może się zmienić, jeżeli gaz zostanie przygotowany w sposób niewłaściwy.

Dobrze przygotowany nitrox to taki, w którym różnica procentowa między gazem zamówionym, a otrzymanym wynosi +/- 1%. Oznacza to, że jeżeli zamawiamy nitrox 32%, to zarówno wynik 31% jak i 33% jest dopuszczalny.

Różne rodzaje mieszanek nitroxowych

W tym miejscu warto jeszcze wspomnieć, że możemy wyróżnić kilka rodzajów nitroxów:

• hipooksyczny – jest to mieszanka uboższa w tlen w stosunku do powietrza. Zawartość procentowa tlenu jest mniej niż 21%
• normooksyczny – inaczej powietrze, tylko tyle że w nazewnictwie technicznym
• hiperoksyczny – mieszanka bogatsza w tlen w stosunku do powietrza. Zawartość procentowa tlenu jest większa niż 21%

Nitrox hiperoksyczny to taki, w którym mamy więcej niż 21% tlenu w mieszance oddechowej. Te z kolei możemy podzielić na nitrox zimny oraz nitrox gorący.

Zimny nitrox to gaz o zawartości tlenu w przedziale od 21% do 40%, przeznaczony w dużej mierze dla nurków rekreacyjnych. W śród nich najbardziej popularne to wspomniane przeze mnie 32% i 36%. Są one możliwe do kupna praktycznie w każdym centrum nurkowym. Ponadto również dla nich są stworzone specjalne, gotowe tabele RDP (Recreational Diving Planner) ułatwiające zaplanowanie nurkowania. Do używania takich mieszanek, sprzęt musi być kompatybilny tlenowo, czyli wykonany z materiałów nie ulegających szybszemu zużywaniu się na skutek kontaktu z tlenem. Dzisiaj praktycznie każdy automat oddechowy jest gotowy do pracy z takim nitroxem.

Gorący nitrox zawiera od 40% do 100% tlenu i jest on głównie wykorzystywany przez nurków technicznych do przeprowadzania dekompresji. W chwili gdy zdecydujemy się na stosowanie nitroxu hiperoksycznego, gorącego, to musimy pamiętać o tym aby nasz sprzęt spełniał wymagania czystości tlenowej. Nie mylić z kompatybilnością tlenową, ponieważ są to dwa różne pojęcia, ale o tym napiszę osobny artykuł.

Najbardziej popularne gorące nitroxy to takie, w których zawartość tlenu wynosi 50%, 80% oraz 100%. Takie gazy są stosowane tylko do wykonania dekompresji po długich lub głębokich nurkowaniach. Oczywiście głębokość, na których można ich użyć będzie dużo mniejsza niż w przypadku nitroxu hipooksycznego. Na przykład dla nitrox 50% maksymalna głębokość na której będzie można go użyć wynosi 21 metrów. Dla czystego tlenu, czyli nitrox 100% będzie to jedynie 6 metrów.

Mieszanki hipooksyczne to takie, w których zawartość procentowa tlenu wynosi mniej niż 21%. Są to przede wszystkim trimixy (tlen, azot i hel) helioksu (tlen i hel) oraz hydreliox (tlen, hel i wodór). Mieszanki takie stosuje się przede wszystkim w nurkowaniach głębokich. Poprzez zmniejszenie zawartości procentowej tlenu, obniżamy również jego ciśnienie parcjalne w mieszaninie, którą nurek oddycha. Warto zaznaczyć, że mieszanki takie są przygotowane na konkretne głębokości. Oznacza to, że danego gazu możemy użyć w przedziale np. 110 – 80 metrów.

Hipo, normo, hiper, ciepły, zimny… sporo różnych nowych przedrostków, prawda? Tak, wiem, że na początku można się w tym wszystkim pogubić. Spokojnie, po przeczytaniu tego kilka razy albo po ukończeniu kursu PADI Enriched Air Nitrox wszystkie te pojęcia będą Ci dużo bliższe. Mam nadzieję, że udało mi się to wyjaśnić Ci najprościej i najszybciej jak to tylko było możliwe.

Enriched Air Nitrox 32% i 36%

Wspominałem już kilkukrotnie, że nitrox 32% i 36% jest najbardziej popularnym gazem wśród nurków rekreacyjnych jeśli chodzi o mieszanki wzbogacone w tlen. Myślę, że popularność ta wynika w dużej mierze zarówno z jego dostępności w bazach nurkowych jak i przystępności cenowej. Na temat cen nie będę się zbytnio rozwodził, bo to zależy od wielu czynników. W każdym razie, czym więcej tlenu będzie w mieszance, tym będzie ona droższa. Poza tym wraz ze wzrostem zawartości procentowej tlenu w gazie, maleje głębokość na którą możemy się zanurzyć. Dlatego też nitrox powinien być właściwie dobrany do planowanego przez nas nurkowania.

Poniżej umieściłem fragment tabelki, która przedstawia w prosty sposób jak bardzo jesteśmy w stanie wydłużyć czas naszego nurkowania bezdekompresyjnego w zależności od zastosowanego gazu oddechowego. Tabela uwzględnia zwykłe powietrze, Enriched Air Nitrox 32% i 36%. Dodatkowo, do samodzielnej analizy umieszczam pełne tabele RDP dla w.w. mieszanek. Zobaczcie sami o ile jesteśmy w stanie bezpiecznie wydłużyć nasze nurkowanie stosując Enriched Air Nitrox.

Głębokość/Gaz	AIR 21%	EAN 32%	EAN 36%
18 metrów	56 minut	95 minut	125 minut
22 metry	37 minut	60 minut	70 minut
30 metrów	20 minut	30 minut	35 minut

Co nam daje korzystanie z Enriched Air Nitrox

Czas nurkowania. Największą odczuwalną korzyścią, którą daje nam nitrox to na pewno wspomniana możliwość wydłużenia czasów naszych nurkowań. Zresztą doskonale to widać na powyższych tabelach. Podczas rekreacyjnego nurkowania z wykorzystaniem nitroxu jesteśmy mniej narażeni na wystąpienie choroby dekompresyjnej. Azot zostaje zastąpiony tlenem, a tym samym mniejsza jego ilość rozpuści się w naszych tkankach. Teoretycznie więc, jest to nurkowanie nieco bezpieczniejsze jeśli chodzi o możliwość wystąpienia choroby dekompresyjnej.

Narkoza azotowa. Każdy, kto nurkował głęboko na pewno odczuł na swojej skórze objawy narkozy azotowej lub tzw. efektu lampki Martini. Wśród nurków istnieje pogląd, że nurkowanie z wykorzystaniem nitroxu zmniejsza występowanie narkozy azotowej. Argumentem na to twierdzenie jest wyeliminowanie azotu z mieszanki i zastąpienie go tlenem. Moim zdaniem, skuteczne ograniczenie występowania narkozy azotowej jest możliwe przy mieszankach trimiksowych i takich gdzie azot zastępowany jest gazem obojętnym takim jak hel. Niestety sam tlen nie jest obojętny dla naszego organizmu. Według teorii Meyera-Overtona tlen jest dwukrotnie bardziej narkotyczny od azotu, dlatego też musimy kontrolować toksyczność tlenową naszego organizmu.

Toksyczność tlenowa. Z użytkowaniem Enriched Air Nitrox wiąże się zagrożenie powstania zatrucia tlenem. Choć dla wielu z nas może wydawać się to wręcz absurdalne i niedorzeczne. Niestety tlen jest gazem, który nie wybacza błędów. Dzięki niemu możemy przetrwać na powierzchni ale równie dobrze możemy umrzeć z jego powodu pod powierzchnią wody. Pokrótce, w nurkowaniu wyróżniamy dwie postacie zatrucia tlenem. Jest to:

• zatrucie pod postacią mózgową tzw. CNS (central neurvous system) będące efektem Paula Berta 
• zatrucie pod postacią płucną tzw. OTU (oxygen toxicity unit) będące efektem Lorrain Smitha

Przyczyną ostrego zatrucia tlenem (CNS) jest oddychanie nim pod wysokim ciśnieniem parcjalnym. Tlen jako gaz silnie narkotyczny, powyżej ciśnienia 1 ATA zaczyna oddziaływać na centralny system nerwowy i powoduje jego zaburzoną pracę. Wszelkie widoczne objawy zatrucia tlenem, pojawiają się bardzo szybko i praktycznie bez żadnego ostrzeżenia. Dlatego też bardzo ważne jest przestrzeganie maksymalnych ciśnień parcjalnych tlenu dla konkretnej mieszanki oddechowej! Co więcej, każdy z nas posiada inną granicę toksyczności tlenowej organizmu.

Do podstawowych oznak i symptomów ostrzegawczy w przypadku zatrucia tlenem w postaci ciężkiej (CNS) należą między innymi:

• CONvulsion – konwulsje,
• Vision – zaburzenia wzroku, widzenie tunelowe,
• Ears – dzwonienie w uszach,
• Nausea – nudności,
• Twitchging – niekontrolowane skurcze mięśni, zwłaszcza twarzy,
• Irritability – irytacja
• Dizziness – zawroty głowy

Aby łatwiej było zapamiętać te symptomy i objawy powstał skrót mnemotechniczny CONVENTID. Zapamiętaj proszę, to co teraz przeczytasz. Jeżeli odczujesz jakikolwiek z symptomów o których wspomniałem, natychmiast wynurz się na mniejszą głębokość i obserwuj swój organizm. Pamiętaj o tym aby być blisko partnera, a jeśli towarzyszy Ci niepokój lub niepewność – zakończ nurkowanie. Dotyczy to nie tylko z wykorzystaniem Enriched Air Nitrox ale również z wykorzystaniem zwykłego powietrza.

Do zatrucia tlenem pod postacią płucną (OTU) dochodzi na skutek oddychania tlenem przez bardzo długi okres. W praktyce, aby wystąpiła toksyczność tlenowa płuc potrzeba kilku dni oddychania czystym tlenem. Na skutek OTU dochodzi do zapalenia płuc. Z taką postacią w nurkowaniu praktycznie nie mamy do czynienia, ponieważ oddychamy tlenem pod zwiększonym ciśnieniem parcjalnym.

Retencja dwutlenku węgla. Gdy zdecydujemy się na używanie Enriched Air Nitorx, musimy sobie zdawać sprawę z tzw. toksyczności dwutlenku węgla, która inaczej jest zwana hiperkapnią. Definiując te dwa pojęcia, możemy przyjąć, że jest to zwiększone stężenie dwutlenku węgla w organizmie. W chwili gdy zaczynamy oddychać Enriched Air Nitrox, czyli mieszaninie o zwiększonej zawartości tlenu, może dojść do sytuacji, w której dojedzie do spowolnienia oddechu u nurka. Ośrodek kontrolujący nasz oddech znajduje się w rdzeniu przedłużonym, a to co stymuluje nasz oddech to właśnie poziom dwutlenku węgla w organiźmie. Od jego poziomu zależy kiedy weźmiemy kolejny wdech świeżego powietrza. Oczywiście jest to dosyć duże uproszczenie.

Do toksyczności wywołanej dwutlenkiem węgla w organiźmie nurka może dojść między innymi z powodu nieodpowiedniego sposobu wentylacji płuc, który jest spowodowany poprzez zbyt płytkie lub zbyt wolne wykonywanie oddechów. Jest to tak zwana hipokapnia. Nadmierny wzrost poziomu dwutlenku węgla w organiźmie może powodować do bardzo szybkiej utraty przytomności. Oczywiście taka sytuacja dla nurków jest niezwykle niebezpieczna, ponieważ może prowadzić do utonięcie. Ponadto niedotlenienie spowodowane hipokapnią może prowadzić do niedotlenienia tkanek, migotania komór serca a nawet jego zawału.

Mniejsze zmęczenie. Wśród nurków bardzo popularne jest stwierdzenie, że po nurkowaniu z wykorzystaniem gazu nitrox, są oni mniej zmęczeni niż podczas wykonania takiego samego nurkowania na powietrzu. Moje wieloletnie doświadczanie instruktora nurkowania podpowiada mi, że jest to pewnego rodzaju legenda krążąca wśród nurków. Prawda niestety jest taka, że na dzień dzisiejszy nie ma naukowych dowodów na to, żeby takie mieszanki powodowały mniejsze zmęczenie. Wydaje mi się, że zwiększone ciśnienie parcjalne tlenu, wpływa na nas narkotycznie i po prostu ten stan podoba się wielu z nas, dlatego też właśnie tutaj szukałbym odpowiedzi na subiektywne odczucia mniejszego zmęczenia po nurkowaniu.

Metody wytwarzania Enriched Air Nitrox

Czy zastanawiałeś się kiedyś w jaki sposób uzyskuje się nitrox? Enriched Air Nitrox można uzyskać tak na dobrą sprawę na kilka sposobów. Oczywiście każdy z nich będzie posiadał swoje wady i zalety. Z racji tego, że jest to już wystarczająco długi tekst i dotyczy od głównie nitrox, a nie metod jego wytwarzania, pozwolę sobie tylko na wyróżnienie metod uzyskiwania Enriched Air Nitrox. A jest to:

• mieszanie ciągłe
• mieszanie z wykorzystaniem separatorów membranowych
• mieszanie metodą wagową
• mieszanie metodą ciśnień parcjalnych.

Najbardziej popularna jest metoda mieszaniem metodą ciśnień parcjalnych. Z jej pomocą możemy stworzyć nitrox o dowolnej zawartości tlenu w mieszance oddechowej. W przypadku mieszania ciągłego maksymalne stężenie tlenu w gazie wynosi 40%.

I tym sposobem doszliśmy do końca tematu związanego z Enriched Air Nitrox. Mam nadzieję, że jest on teraz dużo bardziej zrozumiały dla Ciebie. Oczywiście ten artykuł nie zastąpi Ci kursu PADI Enriched Air Nitrox, na który Cię serdecznie zapraszam już dziś :)

Znajdziesz nas również w serwisach społecznościowych:
Facebook: www.facebook.com/NurkowacKazdyMoze
Instagram: www.instagram.com/just_dive