Butla nurkowa, budowa i cechy

Butla nurkowa – budowa i właściwości

Butla nurkowa najogólniej mówiąc jest niczym innym jak zbiornikiem, zdolnym do przechowywania sprężonych gazów. Butle nurkowe przeważnie wykonuje się ze stali lub z aluminium.

W nurkowaniu rekreacyjnym jak i technicznym używamy najczęściej butli wykonanych z tych dwóch materiałów. Butla nurkowa stalowa względem butli aluminiowej posiada nieco mniejszy rozmiar przy zachowaniu takiej samej pojemności wodnej.

Butle stalowe są twardsze i mają dużo większą odporność na wszelkie uszkodzenia mechaniczne. Zaraz, zaraz… a dlaczego piszę o pojemności wodnej? Przecież w butlach przechowuję powietrze, a nie woda. Tą kwestię rozwiniemy za chwilę, a póki co przyjmijmy, że wspomniane „powietrze” to dowolna mieszanina gazów umożliwiająca oddychanie.

A skoro już jesteśmy przy butlach, powietrzu i nurkowaniu, to może zainteresuje Cię również w jaki sposób oszczędzać powietrze podczas nurkowania? Więcej informacji znajdziesz w tym artykule.

Stalowe butle nurkowe są bardziej podatne na korozję. Zwłaszcza jeśli używamy ich w wodzie morskiej. Wszelkie uszkodzenia powłoki lakierniczej, są niczym innym jak pozostawioną otwartą furtką do rozwoju procesu utleniania się metali. Butla stalowa może nam zardzewieć nie tylko z zewnątrz ale również od wewnątrz. Będzie to miało miejsce wówczas, gdy do jej wnętrza przedostanie się woda. I nie ma tu znaczenia czy będzie ona słodka czy też słona. Stalowa butla nurkowa koroduje bardzo szybko, dlatego bardzo ważne i istotne jest to, aby szybko reagować na wszelkie drobne uszkodzenia.

Oczywiście nie możemy zapominać o corocznej inspekcji wizualnej. Inspekcja wizualna butli nurkowej jest bardzo ciekawym procesem, ale o tym napiszę później, w osobnym artykule. W warunkach polskich, nurkowie przeważnie wybierają stalowe butle do nurkowania. Przez fakt, że są one cięższe i mają dużą ujemną pływalność, pozwala to na zabranie mniejszej ilości balastu na nurkowanie.

Butla nurkowa jak jest zbudowana

Wszystkie ważne oznaczania i cechy znajdują się na kielichu butli. Bez względu na to czy będziesz miał do czynienia z butlą stalową czy też aluminiową, wszystkie informacje znajdziesz na jej kielichu. Ale gdzie jest ten kielich ? Do tego doskonale posłuży nam zamieszony niżej obrazek poglądowy. Każda butla składa się (patrząc od góry butli) z szyjki, kielicha, płaszcza (części roboczej) oraz dna.

Szyjka butli znajduje się na szczycie butli nurkowej. To własnie w jej wnętrzu znajduje się gwint w który następnie wkręcamy odpowiedni rodzaj zaworu.

Kielich jest miejscem, na którym umieszczone są wszelkie informacje związane z danym egzemplarzem butli nurkowej. Jest on wykonany z grubszej części materiału i to właśnie tu znajdziemy trwałe oznaczenia butli. Co tu możemy znaleźć? Między innymi informację o rodzaju gwintu w szyjce butli, materiał z którego jest wykonana, numer seryjny, ciśnienie robocze oraz ciśnienie próby czy datę badania hydrostatycznego.

Każda butla nurkowa posiada również swoje dno. Jest ono wykonane z najgrubszej warstwy materiału, gdyż to właśnie ta część jest najbardziej narażona na zarysowania i uszkodzenia powstałe na skutek jej stawiania i przesuwania. Butla stalowa przeważnie posiada dno okrągłe, co uniemożliwia jej swobodne postawienie. Dlatego też, bardzo często, można spotkać się z tzw. kapciem czyli stopą wykonaną z tworzywa sztucznego, która ma na celu zabezpieczyć spód butli przed wszelkimi uszkodzeniami.

Daje nam również możliwość swobodnego postawienia butli. Stalowa butla nurkowa występuje również z płaskim dnem, ale to rozwiązanie jest stosowane przeważnie w nurkowaniu technicznym z podwójnym zestawem butlowym typu „twin”. Niestety, w takich plastikowych stopach może gromadzić się woda po nurkowaniu i z biegiem czasu, co raz bardziej uszkadzać powłokę lakierniczą butli. Na skutek tego mogą powstawać ogniska rdzy dlatego też, warto jest dokładnie wysuszyć butlę, zwłaszcza jak wiemy że będzie ona przechowywana przez dłuższy czas, np. podczas zimowania.

Oznaczenia występujące na butlach

Oznaczenia na kielichu butli

Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że informacje umieszczone na kielichu butli są zbiorem liter i cyfr lub innymi „dziwnymi krzaczkami”. Jednakże, jeśli się przyjrzymy temu nico bliżej, z większą uwagą to będziemy w stanie dostrzec, że jest to ciąg oznaczeń umieszczonych w sposób spójny i logiczny. To co nas będzie interesowało najbardziej, z punktu widzenia nurka – użytkownika, butla nurkowa na pewno będzie miała wybite informacje o: ciśnieniu roboczym, ciśnieniu próby hydrostatycznej, pojemności wodnej, ciężarze butli, dacie produkcji lub o dacie ostatniego badania technicznego oraz znaku CE.

Z informacji zawartych na butli jesteśmy w stanie m.in. obliczyć ilość gazu który zmieści się do jej wnętrza, a także odpowiednio się wyważyć czy też obliczyć pływalność butli. Cechowanie butli używanych do gazów sprężonych, określa norma PN-EN-1089-1. Na butlach powinny znajdować się naniesione cechy, które przedstawia poniższy obrazkiem. Obok również cechy znajdujące się na butli aluminiowej o pojemności 11,1 litra typu stage.

Oznaczenia barwne butli

W roku 1999 w Polsce został wprowadzona norma europejska PN-EN-1089-3 „Butle do gazów. Znakowanie butli. Kod Barwny”. Na mocy tej normy zostało zmienione znakowanie barwne butli z gazami technicznymi, medycznymi i spożywczymi. Firmy zajmujące się hurtową sprzedażą gazów, wspólnie uzgodniły iż jednolite oznakowanie kolorystyczne zostanie wprowadzone najpóźniej do dnia 1 lipca 2006 r. Tak długi okres przejściowy obowiązywania nowej dyrektywy został uargumentowany bardzo dużą ilością butli pozostających w obrocie między hurtownikami a dystrybutorami.

Znakowanie barwne istotne jest wówczas, gdy butle znajdują się w dużej odległości od obserwatora. Jest to dodatkowe źródło informacji na temat gazu, który znajduje się we wnętrzu butli, nawet jeśli doszło do uszkodzenia etykiety. Ponadto, wszystkie butle wobec których została zastosowana nowa norma znakowania kolorystycznego powinny być dodatkowo opatrzone w literkę „N”. Musi być ona umieszczona na części sferycznej butli tzw. czaszy lub kielichu dwukrotnie po przeciwległych stronach. Barwa oznakowania „N” powinna być jak najbardziej kontrastowa.

Oczywiście, z punktu widzenia nurka rekreacyjnego, oznaczenia barwne butli mogą wydawać się mało istotne. Natomiast dla właściciela centrum nurkowego, wyposażonego w dobrze działającą sprężarkownię, takie oznaczenia są bardzo pomocne. Każdy z nas, nurków posiadający własne butle, ma je w konkretnym kolorze. A Twoja butla nurkowa jaki ma kolor?Czy jest to kolor… biały? Zgadłem, co? Wspomniana wcześniej norma, reguluje również kolor butli dla gazów medycznych i do inhalacji, czyli do oddychania. Ma to na celu wyraźne odróżnienie ich od innych gazów. Oznaczenie butli, z gazem do oddychania zgodnie z normą PN-EN-1089-3 jest w kolorze białym na jej cylindrycznej części. A producentowi butli, łatwiej jest ją pomalować na biały kolor w całości, niż tylko kielich butli.

Butla nurkowa nowa czy używana

Od strony technicznej, miedzy butlami fabrycznie nowymi a butlami używanymi występują także pewne różnice. Nowa butla nurkowa wyprodukowane po roku 2002 posiadają cechę certyfikatu CE. Zgodnie z przyjętymi dyrektywami Unii Europejskiej, każdy producent jest zobowiązany do dokonania testu zgodności towaru, nim ten trafi do sprzedaży. Jest to deklaracja producenta, że wyrób spełnia wymagania tzw. „Nowego Podejścia” Unii Europejskiej.  

Dyrektywy te dotyczą zagadnień związanych z bezpieczeństwem użytkowania, ochroną zdrowia i ochroną środowiska, określają zagrożenia, które producent powinien wykryć i wyeliminować. Z pozoru może się wydawać, że jest to mało istotne z punktu widzenia użytkownika. Jednakże brak cechy CE może oznaczać problemy z późniejszą legalizacją takiej butli. Teoretycznie istnieją procedury dające możliwość przeprowadzenia testu hydrostatycznego takiej butli oraz jej legalizację, jednak może być to ciężkie do zrealizowania.

Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, butle do nurkowania mogą być skutecznie eksploatowane przez okres dwóch lat. Po tym czasie należy je poddać tzw. legalizacji czyli procesowi przebadania butli przez przedstawiciela UDT wykonując test hydrostatyczny. Najważniejsze jednak jest to, aby nie napełniać sprężonymi gazami butli bez ważnego badania technicznego. I dotyczy to absolutnie wszystkich butli. Grozi to poważnym i prawdziwym niebezpieczeństwem wybuchu a bardziej rozerwania takiej butli w czasie jej napełniana. Nowe butle nurkowe przeważnie posiadają nabitą datę produkcji/przeprowadzenia badań.  Standardowo posiadają one również naniesioną cechę znaku CE. Dzięki niemu będziesz mógł przeprowadzić proces dalszej legalizacji butli po upływie 2 lat od ostatniego badania.

Pojemność wodna butli gazowych

I wreszcie dotarliśmy do kwestii pojemności wodnej, o której wspominałem na początku tego artykułu. A to oznacza że powoli zbliżamy się do końca. W Europie przywykło się stosować określenie tzw. pojemności wodnej butli nurkowej. Oznacza to nic innego jak ilość wody, która zmieściłaby się do wnętrza pustej butli po wykręceniu z niej zaworu. Przeważnie w Polsce używa się butli stalowych o pojemnościach 10 litrów, 12 litrów oraz 15 litrów w przypadku nurków rekreacyjnych. Czasem pewnie spotkasz również butle 18 litrowe. Jednak uwagi na swoją średnicę oraz wagę używa się ich bardzo sporadycznie. Nurkowie techniczni przeważnie używają zestawów butlowych tzw. twinów o pojemnościach 2×10 litrów lub 2×12 litrów.

W Stanach Zjednoczonych, pojemności butli podaje się w stopach sześciennych. Jest to powietrze, które można sprężyć w określonej butli nurkowej do ciśnienia 3000 PSI (funt na cal kwadratowy). Dlatego też typowe pojemności butli aluminiowych to tzw. 40, 80, 100, 120. Oznaczenia te z kolei odpowiadają butlom o pojemności wodnej 5,6 litra, 11,1 litra, 13,9 litra oraz 16,7 litra.

W grudniu 2018 roku norma PN-EN-1089-1 po raz kolejny została zaktualizowana. Na dzień pisania tego artykułu obowiązuje norma PN-EN ISO 13769:2018-12 „Butle do gazów — Cechowanie”.

Znajdziesz nas również w serwisach społecznościowych:
Facebook: www.facebook.com/JustDiveCentrumNurkowe
Instagram: www.instagram.com/just_dive